Tiffany Shaw irakaslea, Geozientzien Saileko irakaslea, Chicagoko Unibertsitatea
Hego hemisferioa leku oso nahasia da. Latitude ezberdinetako haizeak "berrogei graduko orroa", "berrogeita hamar graduko amorrua" eta "hirurogei graduko oihuka" gisa deskribatu dira. Olatuak 24 metroko altuerara iristen dira.
Denok dakigunez, ipar hemisferioan ez dago hego hemisferioko ekaitz, haize eta olatu bortitzen parekorik. Zergatik?
Zientzien Akademia Nazionaleko Prozeduretan argitaratutako ikerketa berri batean, nire lankideek eta nik argitu dugu zergatik diren ekaitzak ohikoagoak hego hemisferioan ipar hemisferioan baino.
Behaketa, teoria eta klima-ereduetako hainbat ebidentzia-lerro konbinatuz, gure emaitzek ozeano globaleko "garraiatzaile-zinten" eta ipar hemisferioko mendi handien funtsezko zeregina adierazten dute.
Era berean, erakusten dugu denborarekin hego hemisferioko ekaitzak biziagoak bihurtu zirela, eta ipar hemisferiokoak, berriz, ez. Hori bat dator berotze globalaren klima-ereduaren modelizazioarekin.
Aldaketa hauek garrantzitsuak dira, badakigulako ekaitz indartsuagoek eragin larriagoak ekar ditzaketela, hala nola haize, tenperatura eta prezipitazio muturrekoak.
Denbora luzez, Lurreko eguraldiaren behaketa gehienak lurretik egin ziren. Horri esker, zientzialariek ipar hemisferioko ekaitzaren irudi argia izan zuten. Hala ere, hego hemisferioan, lurraren % 20 inguru hartzen duen hego hemisferioan, ez genuen ekaitzen irudi argirik lortu 1970eko hamarkadaren amaieran satelite bidezko behaketak eskuragarri egon ziren arte.
Sateliteen aroaren hasieratik hamarkadetako behaketari esker, badakigu hego hemisferioko ekaitzak ipar hemisferiokoak baino % 24 indartsuagoak direla.
Hori beheko mapan ageri da, eta bertan Hego Hemisferioan (goian) eta Ipar Hemisferioan (erdian) urteko batez besteko ekaitzen intentsitatea eta bien arteko aldea (behean) 1980tik 2018ra erakusten dira. (Kontuan izan Hego Poloa lehenengo eta azken maparen arteko konparazioaren goialdean dagoela.)
Mapak ekaitzen intentsitate handia erakusten du Hego Hemisferioko Hego Ozeanoan eta haien kontzentrazioa Pazifikoko eta Atlantikoko ozeanoetan (laranja kolorez itzalduta) Ipar Hemisferioan. Desberdintasun mapak erakusten du ekaitzak indartsuagoak direla Hego Hemisferioan Ipar Hemisferioan baino (laranja kolorez itzalduta) latitude gehienetan.
Teoria asko dauden arren, inork ez du azalpen zehatzik eskaintzen bi hemisferioen arteko ekaitzen arteko aldeari buruz.
Arrazoiak aurkitzea lan zaila dirudi. Nola ulertu milaka kilometroko atmosfera bezalako sistema konplexu bat? Ezin dugu Lurra pote batean sartu eta aztertu. Hala ere, horixe da, hain zuzen ere, klimaren fisika aztertzen duten zientzialariek egiten dutena. Fisikaren legeak aplikatzen ditugu eta Lurraren atmosfera eta klima ulertzeko erabiltzen ditugu.
Ikuspegi honen adibiderik ospetsuena Shuro Manabe doktorearen aitzindari lana da, 2021eko Fisikako Nobel saria jaso zuena "berotze globalaren iragarpen fidagarriagatik". Bere iragarpenak Lurraren klimaren eredu fisikoetan oinarritzen dira, tenperatura-eredu unidimentsional sinpleenetatik hasi eta hiru dimentsioko eredu osoetaraino. Klimaren erantzuna aztertzen du atmosferan karbono dioxidoaren maila igotzearen aurrean, konplexutasun fisiko desberdineko ereduen bidez, eta azpiko fenomeno fisikoetatik sortzen diren seinaleak monitorizatzen ditu.
Hego hemisferioko ekaitzak gehiago ulertzeko, hainbat ebidentzia-lerro bildu ditugu, fisikan oinarritutako klima-ereduetako datuak barne. Lehen urratsean, Lurrean energia nola banatzen den aztertzen ditugu.
Lurra esfera bat denez, bere gainazalak modu irregularrean jasotzen du Eguzkiaren erradiazioa. Energia gehiena ekuatorean jasotzen eta xurgatzen da, eguzki izpiek gainazala zuzenago jotzen duten tokian. Aldiz, angelu handietan argia jotzen duten poloek energia gutxiago jasotzen dute.
Hamarkadetako ikerketek erakutsi dute ekaitz baten indarra energia-diferentzia horretatik datorrela. Funtsean, diferentzia horretan gordetako energia "estatikoa" mugimendu-energia "zinetiko" bihurtzen dute. Trantsizio hau "ezegonkortasun baroklinikoa" izeneko prozesu baten bidez gertatzen da.
Ikuspegi honek iradokitzen du eguzki-argia ez dela gai hego hemisferioan ekaitz kopuru handiagoa azaltzeko, bi hemisferioek eguzki-argi kopuru bera jasotzen baitute. Horren ordez, gure behaketa-analisiak iradokitzen du hegoaldearen eta iparraldearen arteko ekaitzen intentsitatearen aldea bi faktore ezberdinen ondorio izan daitekeela.
Lehenik eta behin, ozeanoko energiaren garraioa, askotan "garraiatzaile-zinta" deitzen dena. Ura Ipar Polotik gertu hondoratzen da, ozeanoaren hondoan zehar isurtzen da, Antartikaren inguruan igotzen da eta iparralderantz itzultzen da ekuatorean zehar, energia berarekin eramanez. Azken emaitza Antartidatik Ipar Polora energia transferitzea da. Horrek energia-kontraste handiagoa sortzen du ekuatorearen eta poloen artean Hego Hemisferioan Ipar Hemisferioan baino, eta horrek ekaitz bortitzagoak eragiten ditu Hego Hemisferioan.
Bigarren faktorea ipar hemisferioko mendi handiak dira, Manabe-ren aurreko lanak iradokitzen zuen bezala, ekaitzak baretzen baitituzte. Mendilerro handien gaineko aire-korronteek goi-maila eta behe-maila finkoak sortzen dituzte, eta horrek ekaitzetarako eskuragarri dagoen energia kopurua murrizten du.
Hala ere, behatutako datuen analisiak bakarrik ezin ditu kausa horiek berretsi, faktore gehiegi baitaude aldi berean jarduten eta elkarreragiten. Gainera, ezin ditugu kausa indibidualak baztertu haien garrantzia probatzeko.
Horretarako, klima-ereduak erabili behar ditugu faktore desberdinak kentzen direnean ekaitzak nola aldatzen diren aztertzeko.
Simulazioan Lurraren mendiak leundu genituenean, hemisferioen arteko ekaitzen intentsitatearen aldea erdira murriztu zen. Ozeanoko garraiatzaile-zinta kendu genuenean, ekaitzen beste erdia desagertu zen. Horrela, lehen aldiz, hego hemisferioko ekaitzen azalpen zehatz bat aurkitzen dugu.
Ekaitzak haize, tenperatura eta prezipitazio muturrekoak bezalako eragin sozial larriekin lotuta daudenez, erantzun behar dugun galdera garrantzitsua da ea etorkizuneko ekaitzak indartsuagoak edo ahulagoak izango diren.
Jaso Carbon Brief-eko artikulu eta dokumentu garrantzitsu guztien laburpen zainduak posta elektronikoz. Lortu informazio gehiago gure buletinei buruz hemen.
Jaso Carbon Brief-eko artikulu eta dokumentu garrantzitsu guztien laburpen zainduak posta elektronikoz. Lortu informazio gehiago gure buletinei buruz hemen.
Gizarteak klima-aldaketaren ondorioei aurre egiteko prestatzeko tresna gako bat klima-ereduetan oinarritutako iragarpenak ematea da. Ikerketa berri batek iradokitzen du hego hemisferioko batez besteko ekaitzak biziagoak izango direla mendearen amaieran.
Aitzitik, Ipar Hemisferioko ekaitzen batez besteko urteko intentsitatearen aldaketak moderatuak izango direla aurreikusten da. Hori neurri batean tropikoetako berotzearen eta Artikoko berotze azkarraren arteko lehia-efektu urtaroen ondorioz gertatzen da, ekaitzak indartsuagoak bihurtuz.
Hala ere, hemen eta orain klima aldatzen ari da. Azken hamarkadetako aldaketak aztertzen ditugunean, ikusten dugu batez besteko ekaitzak urte osoan zehar biziagoak bihurtu direla hego hemisferioan, eta ipar hemisferioko aldaketak hutsalak izan direla, aldi bereko klima-ereduen iragarpenekin bat etorriz.
Ereduek seinalea gutxiesten duten arren, aldaketak arrazoi fisiko berberengatik gertatzen direla adierazten dute. Hau da, ozeanoan gertatzen diren aldaketek ekaitzak areagotzen dituzte ur beroagoa ekuatorerantz mugitzen delako eta ur hotzagoa Antartikaren inguruan gainazalera ekartzen delako hura ordezkatzeko, eta horrek kontraste handiagoa sortzen du ekuatorearen eta poloen artean.
Ipar hemisferioan, ozeanoaren aldaketak itsas izotzaren eta elurraren galerak konpentsatzen ditu, eta horrek Artikoak eguzki-argia gehiago xurgatzea eragiten du eta ekuatorearen eta poloen arteko kontrastea ahultzea eragiten du.
Erantzun zuzena lortzearen arriskua handia da. Etorkizuneko lanerako garrantzitsua izango da zehaztea zergatik gutxiesten duten ereduek behatutako seinalea, baina berdin garrantzitsua izango da arrazoi fisiko egokiengatik erantzun zuzena lortzea.
Xiao, T. et al. (2022) Hego hemisferioko ekaitzak lur-forma eta ozeano-zirkulazioagatik, Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionalaren Aktak, doi: 10.1073/pnas.2123512119
Jaso Carbon Brief-eko artikulu eta dokumentu garrantzitsu guztien laburpen zainduak posta elektronikoz. Lortu informazio gehiago gure buletinei buruz hemen.
Jaso Carbon Brief-eko artikulu eta dokumentu garrantzitsu guztien laburpen zainduak posta elektronikoz. Lortu informazio gehiago gure buletinei buruz hemen.
CC lizentziapean argitaratua. Egokitu gabeko materiala osorik erreproduzitu dezakezu erabilera ez-komertzialerako, Carbon Brief-erako esteka eta artikulurako esteka bat jarrita. Jarri gurekin harremanetan erabilera komertzialerako.